Thủ tục tố tụng hành chính hiện hành ở Việt Nam được quy định chủ yếu bởi Luật Tố tụng hành chính năm 2015 và các văn bản hướng dẫn liên quan, với mục tiêu quan trọng là bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, các nguồn cung cấp cũng chỉ ra những hạn chế và đưa ra các kiến nghị cải thiện, một số trong đó đang được xem xét sửa đổi như được gợi ý bởi Luật số 85/2025/QH15.
Dưới đây là tổng hợp về thủ tục tố tụng hành chính hiện hành và những thay đổi, đề xuất cải thiện có thể ảnh hưởng trong tương lai:
Thủ tục Tố tụng Hành chính Hiện hành (theo Luật TTHC 2015)
- Định nghĩa và các giai đoạn tố tụng
- Tố tụng hành chính (TTHC) là trình tự giải quyết vụ án hành chính tại tòa án, nhằm giải quyết các khiếu kiện đối với quyết định hành chính (QĐHC), hành vi hành chính (HVHC) của cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức.
- Các giai đoạn chính bao gồm: khởi kiện, thụ lý vụ án, chuẩn bị xét xử, xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm, xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm (giai đoạn đặc biệt), và thi hành bản án, quyết định của tòa án.
- Mục đích là bảo đảm pháp chế trong quản lý hành chính nhà nước, bảo vệ quyền công dân, tài sản nhà nước, và xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm pháp luật.
- Cơ quan và người tiến hành tố tụng
- Các cơ quan tiến hành tố tụng hành chính gồm: Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân.
- Những người tiến hành tố tụng gồm: Chánh án Tòa án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Tòa án, Viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên.
- Luật TTHC 2015 đã bổ sung thêm chức danh Thẩm tra viên ngành Tòa án và Kiểm tra viên ngành Kiểm sát để thực hiện chức năng pháp lý khi được phân công tiến hành tố tụng.
- Thẩm quyền giải quyết của Tòa án
- Đối tượng khởi kiện là QĐHC, HVHC bị kiện, quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định giải quyết khiếu nại về xử lý vụ việc cạnh tranh, quyết định giải quyết khiếu nại trong hoạt động kiểm toán nhà nước, và danh sách cử tri.
- Các loại quyết định không thuộc đối tượng khởi kiện bao gồm: QĐHC, HVHC thuộc phạm vi bí mật nhà nước, quyết định/hành vi của Tòa án trong việc xử lý hành chính hoặc cản trở tố tụng, và QĐHC, HVHC mang tính nội bộ của cơ quan, tổ chức.
- Thay đổi thẩm quyền cấp sơ thẩm (từ 01/7/2015): Các khiếu kiện đối với QĐHC, HVHC của Ủy ban nhân dân (UBND) và Chủ tịch UBND cấp huyện do Tòa án nhân dân cấp tỉnh thụ lý giải quyết theo thủ tục sơ thẩm, thay vì Tòa án cấp huyện như trước đây.
- Nguyên tắc và quy định quan trọng khác
- Bảo đảm quyền con người: Tòa án hành chính có vai trò quan trọng trong việc tạo cơ chế kiểm tra, giám sát quyền lực nhà nước, bảo đảm quyền con người và quyền công dân, khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức.
- Độc lập xét xử: Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân xét xử độc lập, chỉ tuân theo pháp luật, nghiêm cấm mọi sự can thiệp.
- Tranh tụng: Tòa án có trách nhiệm đảm bảo quyền tranh tụng của đương sự và người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của họ.
- Cung cấp chứng cứ: Đương sự có quyền và nghĩa vụ chủ động thu thập, giao nộp chứng cứ. Tòa án có trách nhiệm hỗ trợ đương sự trong việc thu thập và xác minh chứng cứ.
- Đối thoại: Tòa án có trách nhiệm tiến hành đối thoại để các đương sự thống nhất giải quyết vụ án, trừ một số trường hợp nhất định.
- Thời hiệu khởi kiện: Đối với QĐHC, HVHC là 01 năm kể từ ngày nhận được hoặc biết được. Đối với quyết định giải quyết khiếu nại là 30 ngày.
- Thủ tục rút gọn: Áp dụng cho các vụ án có tình tiết đơn giản, chứng cứ rõ ràng, các đương sự có địa chỉ rõ ràng và không có yếu tố nước ngoài (trừ trường hợp thỏa thuận).
- Xử lý văn bản quy phạm pháp luật trái pháp luật: Trong quá trình giải quyết vụ án, nếu Tòa án phát hiện văn bản quy phạm pháp luật có dấu hiệu trái Hiến pháp, luật hoặc văn bản cấp trên, có quyền kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ.
- Bồi thường thiệt hại: Người khởi kiện có thể đồng thời yêu cầu bồi thường thiệt hại. Nếu chưa đủ điều kiện chứng minh, có thể tách ra giải quyết bằng vụ án dân sự khác sau này.
- Xử lý hành vi cản trở tố tụng: Các hành vi cản trở hoạt động tố tụng hành chính sẽ bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu nghiêm trọng.
Có thể bạn quan tâm:
Tư vấn pháp luật
Dự án đầu tư
Mua bán và sáp nhập doanh nghiệp
Tài chính và ngân hàng
Chứng khoán và thị trường
Dịch thuật pháp lý
Bảo hiểm
Sở hữu trí tuệ
Hợp đồng và thỏa thuận
Giao dịch dân sự
Lao động và quản trị nhân sự
Bất động sản và xây dựng
Quản trị doanh nghiệp
Quản lý doanh nghiệp
Cơ cấu tổ chức & Quản trị kinh doanh
Tư vấn doanh nghiệp & Tuân thủ pháp luật
Giải quyết tranh chấp
Dịch vụ tranh tụng
Dịch vụ trọng tài
Dịch vụ hòa giải
Dịch vụ thuế
Những Thay đổi Sắp tới và Kiến nghị Hoàn thiện
Các nguồn đã cung cấp nhiều kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật TTHC, đặc biệt là nâng cao vai trò của Tòa án trong việc bảo đảm quyền con người. Luật số 85/2025/QH15 cũng cho thấy sẽ có những sửa đổi, bổ sung cho Luật Tố tụng hành chính trong tương lai.
- Hoàn thiện hệ thống pháp luật TTHC và các khái niệm
- Khắc phục mâu thuẫn trong định nghĩa: Luật TTHC 2015 đã mở rộng đối tượng khởi kiện nhưng sự kết hợp phương thức loại trừ và liệt kê đã tạo ra mâu thuẫn giữa các điều khoản, cần được sửa đổi.
- Làm rõ “đối tượng khởi kiện”: Cần thống nhất rằng đối tượng khởi kiện là QĐHC, HVHC làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền và lợi ích hoặc phát sinh nghĩa vụ của chủ thể bị ảnh hưởng trực tiếp. Các văn bản như công văn, thông báo, tờ trình nếu có nội dung của QĐHC và tác động trực tiếp đến quyền lợi vẫn được xem là đối tượng khởi kiện, như Án lệ số 10/2016/AL đã làm rõ.
- Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất: Kiến nghị không coi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là QĐHC đối tượng khởi kiện trực tiếp. Thay vào đó, đối tượng khởi kiện nên là quyết định hoặc hành vi cấp giấy, hoặc hành vi đăng ký biến động thông tin không đúng. Nếu liên quan đến giao dịch dân sự, cần giải quyết theo thủ tục dân sự trước. Điều này giải quyết sự khó khăn trong việc nhận diện đối tượng khởi kiện mà các Thẩm phán đang gặp phải.
- Mở rộng thẩm quyền: Tiếp tục mở rộng thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính theo hướng không loại trừ tất cả các quyết định hành chính mang tính nội bộ, nhằm kiểm soát hoạt động quản lý hành chính nhà nước một cách toàn diện hơn.
- Hoàn thiện quy định về tổ chức và hoạt động tòa hành chính
- Tăng tính độc lập của Tòa án: Đối với các vụ việc thuộc thẩm quyền Tòa án cấp huyện, nên cho phép người khởi kiện được quyền lựa chọn bất kỳ Tòa án huyện nào, không bắt buộc phải kiện tại Tòa án cùng địa giới hành chính với cơ quan ra quyết định/hành vi bị kiện. Điều này nhằm tăng cường tính độc lập tương đối của hoạt động xét xử và đảm bảo quyền công dân.
- Kiện toàn mô hình tổ chức: Nghiên cứu thiết lập hệ thống Tòa án nhân dân xét xử sơ thẩm vụ án hành chính độc lập với cơ quan hành chính – người bị kiện, có thể là mô hình tòa hành chính khu vực.
- Nâng cao trình độ chuyên môn và đạo đức của Thẩm phán hành chính
- Xác lập chức danh Thẩm phán hành chính và Hội thẩm hành chính chuyên biệt, am hiểu sâu về quản lý nhà nước.
- Có cơ chế pháp lý đặc biệt để bảo vệ sự độc lập xét xử của Thẩm phán, đảm bảo chế độ tiền lương và đãi ngộ hợp lý.
- Nâng cao hiệu quả thi hành bản án, quyết định của Tòa án
- Thực tế cho thấy nhiều bản án hành chính không được thi hành hoặc thi hành không đúng.
- Cần xác định rõ trách nhiệm, hình thức buộc thi hành án đối với các cơ quan, cá nhân phải thi hành án. Kiến nghị xây dựng một Luật Thi hành án hành chính riêng biệt để đảm bảo sự thống nhất và toàn diện về trình tự, thủ tục và trách nhiệm.
Tác động của các Thay đổi/Kiến nghị
Các thay đổi và kiến nghị hoàn thiện pháp luật TTHC được đề xuất nhằm:
- Tăng cường bảo vệ quyền con người, quyền công dân: Bằng cách mở rộng phạm vi đối tượng khởi kiện, tăng cường sự độc lập của Tòa án, và đảm bảo thi hành hiệu quả các phán quyết.
- Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước: Buộc các cơ quan hành chính nhà nước phải thận trọng, có trách nhiệm hơn trong việc ban hành QĐHC và thực thi công vụ, góp phần xây dựng bộ máy hành chính trong sạch, vững mạnh.
- Đảm bảo công bằng và công lý: Thông qua việc giải quyết các tranh chấp hành chính một cách khách quan, minh bạch, và dân chủ, khắc phục các biểu hiện cửa quyền, lạm quyền.
- Cải thiện tiếp cận công lý: Tạo điều kiện thuận lợi hơn cho công dân tiếp cận Tòa án để bảo vệ quyền lợi của mình, đơn giản hóa thủ tục và làm rõ các quy định pháp luật.
- Thống nhất áp dụng pháp luật: Làm rõ các khái niệm và quy định còn mâu thuẫn, giúp các chủ thể tố tụng áp dụng pháp luật một cách chính xác và thống nhất.
Nhìn chung, những thay đổi và kiến nghị này đều hướng tới việc tăng cường vai trò của Tòa án hành chính như một cơ chế kiểm soát hiệu quả đối với quyền hành pháp, góp phần quan trọng vào việc bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong xã hội.
ABALAW
