ABALAW – Nếu bị o ép, đẩy vào tình thế buộc phải đưa hối lộ thì chỉ cần trước, trong hoặc ngay sau khi đưa mà chủ động tố giác, tích cực hợp tác với cơ quan điều tra… thì được xem xét miễn TNHS cho người đưa hối lộ.
Trên thực tế, nhiều vụ án đưa hối lộ, người đưa hối lộ nếu vì bị o ép nên buộc phải đưa (nhưng không tố cáo) thì được giảm nhẹ hình phạt như vụ án Chuyến bay giải cứu. Nếu người đưa hối lộ có yếu tố chủ động khai báo, tố cáo, hợp tác tích cực với cơ quan điều tra thì được miễn trách nhiệm hình sự (TNHS) như trong vụ án ông Trần Hùng (cựu Cục Phó Cục Quản lý Thị trường (Bộ Công Thương).
Hiện nay, khái niệm miễn TNHS chưa được quy định. BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 chỉ đưa ra các căn cứ để xác định người phạm tội được miễn TNHS tại Điều 29. Trong đó, có trường hợp người phạm tội có thể được miễn TNHS nếu trước khi hành vi phạm tội bị phát giác, người phạm tội tự thú, khai rõ sự việc, góp phần có hiệu quả vào việc phát hiện và điều tra tội phạm, cố gắng hạn chế đến mức thấp nhất hậu quả của tội phạm và lập công lớn hoặc có cống hiến đặc biệt, được Nhà nước và xã hội thừa nhận.
Một phiên xử của tòa án có thẩm quyền (Ảnh minh họa)
Cần chú ý là khi được miễn TNHS thì người phạm tội không phải chịu hình phạt hoặc biện pháp tư pháp thay thế cho hình phạt và không được coi là có án tích.
Việc xác định cho một người miễn TNHS hoàn toàn khác với việc xác định người đó có phạm tội hay không. Do đó, cần xác định rõ người phạm tội được miễn TNHS là người phạm tội đã thực hiện hành vi tội phạm nhưng nếu có một trong các căn cứ tại Điều 29 BLHS thì được miễn TNHS, còn người được xác định vô tội là người đó không thực hiện hành vi phạm tội.
Việc miễn TNHS được áp dụng đối với tất cả loại tội phạm, trong đó có tội đưa hối lộ. Cụ thể, khoản 7 Điều 364 BLHS 2015 quy định người bị ép buộc đưa hối lộ mà chủ động khai báo trước khi bị phát giác thì được coi là không có tội và được trả lại toàn bộ của đã dùng để đưa hối lộ.
Người đưa hối lộ tuy không bị ép buộc nhưng đã chủ động khai báo trước khi bị phát giác thì có thể được miễn TNHS và được trả lại một phần hoặc toàn bộ của đã dùng để đưa hối lộ.
Nghị quyết 03/2020/NQ-HĐTP ngày 31-12-2020 của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao (hướng dẫn về các tội phạm tham nhũng và các tội phạm khác về chức vụ…) hướng dẫn “chủ động khai báo trước khi bị phát giác” là trường hợp hành vi phạm tội đưa hối lộ chưa bị cơ quan có thẩm quyền phát hiện, chưa bị ai tố giác nhưng người đưa hối lộ đã tự khai báo toàn bộ sự việc đưa hối lộ mà mình thực hiện.
Có thể nhận thấy sự khác biệt là đối với tội nhận hối lộ (Điều 354 BLHS) không có quy định về miễn TNHS. Bởi đây là loại tội phạm chức vụ, là người lợi dụng chức vụ và quyền hạn thực hiện công việc theo yêu cầu của cá nhân hay tổ chức khác để hưởng lợi ích.
Người phạm tội ở thế chủ động, có ý thức rõ ràng ngay từ đầu khi thực hiện hành vi tội phạm vì mong muốn hưởng lợi ích từ chức vụ của mình. Do đó, BLHS chỉ có quy định về các tình tiết giảm nhẹ cho loại tội này. Còn đối với tội đưa hối lộ, pháp luật khoan hồng ở chỗ nếu người bị ép buộc đưa hối lộ mà chủ động khai báo trước khi bị phát giác thì được coi là không có tội; nếu không bị ép buộc nhưng đã chủ động khai báo trước khi bị phát giác thì có thể được miễn TNHS.
Chính sự khác biệt trên làm trong sạch hàng ngũ cán bộ lãnh đạo và khuyến khích những cá nhân, tổ chức tố giác các hành vi nhũng nhiễu gây sức ép trong các hoạt động đời sống xã hội từ những cá nhân có chức quyền. Nếu những người tố giác mà vẫn phải chịu TNHS thì sẽ không ai dám tố giác. Và như vậy, tệ nạn tham nhũng sẽ không bao giờ bị trừng trị, xã hội sẽ không thể phát triển do sự tiêu cực của xã hội, khó hòa nhập quốc tế.
Tuy nhiên, nếu người đưa hối lộ vì được việc mình mà nhắm mắt đưa hối lộ, gợi lòng tham của người nhận, khiến họ bị tha hóa… thì đương nhiên cần xử nghiêm. Nhưng nếu bị o ép, vào tình thế buộc phải làm thì chỉ cần trước, trong và ngay sau khi đưa mà chủ động tố giác, tích cực hợp tác với cơ quan điều tra… thì nên xem xét để miễn TNHS./.
VP Cty Luật ABA tổng hợp./.
